AREWAGALI ŻAM - GODZINA WSCHODU SŁOŃCA. MATERIAŁY, KTÓRE PRZYGOTOWAŁEM NA FESTIWAL «PIEŚŃ NASZYCH KORZENI» W JAROSŁAWIU W 2012 R., A TAKŻE DLA SCHOLI WĘGAJTY

Nazwy ormiańskie podałem tutaj w przybliżonej transkrypcji polskiej. Apostrof po niektórych współgłoskach oznacza emfatyczną (mocniejszą, z pewnym przydechem) wymowę współgłoski. H wymawia się jak w języku ukraińskim, czyli jest nie tym samym co polskie CH. GH wymawia się jeszcze mocniej, niż H, prawie jak francuskie R. Akcent w języku ormiańskim zawsze pada na ostatnią sylabę, też jak we francuskim.

[Tu plik z 1) pełnym angielskim tłumaczeniem, 2) nutami Eczmiadzyńskiej monodycznej wersji i 3) harmonizacji Wardana Sargsjana.]

Arewagali Żam – Godzina Wschodu Słońca – jest prastarym nabożeństwem, poprzedzającym właściwą jutrznię. Przypuszcza się, że istniało ono w dawniejszych wiekach także w innych Kościołach Wschodnich, teraz jednak zachowało się tylko w Kościele Ormiańskim. Niegdyś odprawiano go przez cały rok (przeważnie w klasztorach – wankach), dzisiaj – jedynie w środy i piątki Wielkiego Postu. Inna jego nazwa, częściej nawet używana: Arewagali Jerg, czyli Pieśń Wschodu Słońca.

Nabożeństwo składa się, w zarysie, z czterech piosennych kanonów, których autorstwo przypisuje się św. Nersesowi Sznorhali («Pełnemu Łaski»), który żył w latach 1098-1173, a w roku 1065 został najwyższym patriarchą-katolikosem Kościoła Ormiańskiego. Przed każdym z czterech kanonów recytowane są wersety wybranych psalmów, a każdy poszczególny kanon składa się z dwóch części: a) jerg – «pieśń», b) hordorak – «odmiana», «wariacja». Po każdym kanonie – dłuższa lub krótsza modlitwa-aklamacja diakona i księdza.

Oto tematy każdego z czterech takich zestawów (psalm – kanon – aklamacja):

I. Temat wszechświatowej chwały Bogu: każda z czterech stron świata, a także ludy i Kościoły w niej istniejące, chwalą Pana poranną pieśnią.

II. Temat porannej chwały od różnych «rodzajów» świętych: asceci, pustelnicy, męczennicy, sprawiedliwi, niewinne ofiary – każdy «chór» świętych jest po kolei przywoływany do oddania chwały Panu.

III. Kulminacja – temat Światłości: radosna medytacja w śpiewie nad darem Światłosci jako pochodzącym od samej Trójcy. Słowem «Lujs» – Światłość – zaczyna się każda strofa trzeciego kanonu.

IV. Temat Chrystusa jako drogi, prawdy i życia. Także temat Syna Bożego jako Bramy wiodącej ku życiu. Najbardziej melizmatyczny kanon.

PRZEKŁAD ŚPIEWÓW

(prawie dosłowny, przeto niewolniczy;

przy każdym śpiewie podano początkowe słowa staroormiańskie)

JERG AREWAGALIN

KANON I

PIEŚŃ:

1. (Harewelic minć i mutês…) Od Wschodu aż do Zachodu, od Północy do Południa, każdy naród i plemię, chwałą nową chwalcie Stworzyciela stworzeń, Który zaświecił światło słoneczne dzisiaj we wszechświecie.

2. (Jekeghecik’ ardaroc…) Kościoły sprawiedliwych – chwalebnicy Przenajświętszej Trójcy, w świetle poranka pochwalcie Poranek pokoju – Chrystusa z Ojcem i Duchem, Który zaświecił światło wiedzy Swojej w nas.

WARIACJA:

1. (Harewelic harewmutês…) Od Wschodu do Zachodu, dzieci Syjonu, chwalcie zawsze, nieustannie Tego, Który zaświecił brzask światłości!

2. (Jekeghecik’ ardaroc…) Kościoły sprawiedliwych i chwalebnicy, błogosławcie Tego, Który dał światłość rozumu!

KANON II

PIEŚŃ:

1. (Ć’êgnawork’ Astuc’o…) Asceci Boży i spadkobiercy Niebieskiego Królewstwa, którzyście oddali przemijające i przyjęli nieprzemijające dobra, – wstawiajcie się przed Panem za młodzieńców Kościoła.

2. (Nahatakk’ panc’alik’…) Cierpiętnicy cudowni i ukochani przez Niebiańskiego Ojca, którzy ochrzcili się z Chrystusem krwią waszą na śmierć krzyżową, – wstawiajcie się przed Panem za młodzieńców Kościoła.

3. (Martirosk’ cankalik’…) Męczennicy pożądani i mieszkania Ducha prawdy, którzy duchem zwyciężyliście namiętności i pożądania, – wstawiajcie się przed Panem za młodzieńców Kościoła.

4. (Gowelik’ aszcharhi…) Chlubo wszechświata i ulubieńcy wyższych Zwierzchności, ci, którym błogość przypadła w udziale bardziej, niż innym synom ludzkim, – wstawiajcie się przed Panem za młodzieńców Kościoła.

5. (Kamawor pataragk’…) Dobrowolne ofiary, młodzieńcy wiekiem i doskonali mądrością, którzyście zamiast mleka pili upajające wino, – wstawiajcie się przed Panem za młodzieńców Kościoła.

WARIACJA:

1. (Ć’êgnaworêk’ ć’êszmaritk’…) Asceci prawdziwi, świadkowie Chrystusa, wstawiajcie się przed Panem za dusze nasze.

2. (Nahatakêk’ kendanik’…) Cierpiętnicy żywi, miłujący Chrystusa, którzy cierpieli ciałem za Imię Pańskie.

3. (Martirosêk’ cankalik’…) Męczennicy pożądani i ukochani wśród ludzi, proście Świętego Ducha darować nam dobra.

4. (Gowelik’ wernoc dasuc…) Chlubo najwyższych Zastępów, pochwało świata, proście dać Kościołowi pokój.

5. (Kamawor surb pataragk’…) Dobrowolne święte ofiary, dzieci dojrzałe, proście, żebyśmy i my zostali z wami uwieńczeni.

KANON III: LUJS – ŚWIATŁO albo ŚWIATŁOŚĆ

PIEŚŃ:

1. Światłość, Stworzycielu światłości, pierwotna Światłość, mieszkająca w Światłości niedostępnej – Ojcze Niebieski, od Zastępów, ze Światła stworzonych, sławiony, w brzasku światłości porannej zaświeć w duszach naszych Światłość Twoją, myślą poznawaną [orm. imanali – to, co jest pozazmysłowe, dostrzegalne jedynie umysłowo, duchowo. To jest jak refren przy końcu każdej z 4 strof].

2. Światłość, wylew Światłości – Słońce prawdy, niewysłowione Zrodzenie od Ojca, Synu: zanim powstało słońce, Imię Twoje wysławiano z Ojcem; w brzasku światłości porannej zaświeć w duszach naszych Światłość Twoją, myślą poznawaną.

3. Światłość, od Ojca Pochodzenie, Źródło Dóbr – Duchu Święty Boży, młodzieńcy Kościoła z Aniołami Ciebie wysławiają; w brzasku światłości porannej zaświeć w duszach naszych Światłość Twoją, myślą poznawaną.

4. Światłość, Potrójna i Jedyna, Niepodzielna – Święta Trójco, Tobie z mieszkańcami Niebios my, na ziemi zrodzeni, chwałę zawsze oddajemy; w brzasku światłości porannej zaświeć w duszach naszych Światłość Twoją, myślą poznawaną.

WARIACJA:

1. (Aneghanelid Astwac’…) Niestworzony Boże, Ojcze Wszechmogący, przyjmij modlitwy nas – Twoich sług.

2. (I Hore tzagumn anćar’…) Niewysłowione Zrodzenie od Ojca, Słońce sprawiedliwości, zajaśnij w duszach naszych światłem miłosierdzia.

3. (I Hore bêghchjal Hok’i…) Od Ojca pochodzący Duchu, Źródło dobra, światłością Twoją napełnij nas w tym poranku.

4. (Jerek’ andzink’ jew mi bnut’jun…) Trzy Osoby i Jedna Przyrodo, Jedno Bóstwo – Ciebie wyznajemy zawsze, Święta Trójco!

KANON IV

PIEŚŃ:

1. (Ć’anaparh jew ć’êszmartut’jun…) Drogo, i Prawdo, i Życie – Chryste! prowadź dusze nasze, z ziemi wschodzące na Niebo.

2. (Dur’ên kenac…) Bramo wejścia w życie – Jezusie! prowadź i nas do Ojca Twego i Ducha – śpiewać zawsze chwałę!

WARIACJA:

1. (Ć’anaparh bari, K’ristos…) Droga dobra, Chrystus, i Prawda – Przewodnik dusz naszych od ziemi do Nieba.

2. (Dur’ên kenac…) Bramo wejścia w życie – Jezusie, Boże prawdziwy! prowadź i nas do Ojca Twego przez Ducha Świętego!